Phân tích tâm trạng và hành động của nhân vật Mị trong đêm cứu A Phủ (Vợ chồng A Phủ - Tô Hoài).
Mị
là nhân vật trung tâm trong truyện ngắn "Vợ chồngA Phủ" mà nhà văn Tô
Hoài đã giành nhiều tài năng và tâm huyết để xâydựng. Truyện được trích
từ tập "truyện Tây Bắc" (1953) của Tô Hoài.Trong chuyến đi cùng bộ đội
vào giải phóng miền Tây Bắc (1952), Tô Hoàiđã có dịp sống, cùng ăn, cùng
ở với đồng bào các dân tộc miền núi,chính điều đó đã giúp Tô Hoài tìm
được cảm hứng để viết truyện này. TôHoài thành công trong "Vợ chồng A
Phủ" không chỉ do vốn sống, tình cảmsống của mình mà còn là do tài năng
nghệ thuật cùa một cây bút tài hoa.Trong "Vợ chồng A Phủ", Tô Hoài đã sử
dụng nhiều biện pháp nghệ thuật,trong đó nổi bật và đáng chú ý nhất là
biện pháp phân tích tâm lý vàhành động của Mị trong từng chặng đường
đời. Điểm nghệ thuật ấy thật sựphát sáng và thăng hoa trong đoạn văn
miêu tả tâm lý và hành động củanhân vật Mị trong đêm mùa đông cứu A Phủ.
Qua đó ta thấy được giá trịhiện thực và nhân đạo của tác phẩm.

Trong
tác phẩm này, điều gây cho bạn đọc ấn tượngnhất đó chính là hình ảnh
của cô gái "dù làm bất cứ việc gì, cô ta cũngcúi mặt, mắt buồn rười
rượi". Đó là tâm lý của một con người cam chịu,buông xuôi trước số phận,
hoàn cảnh sống đen tối đầy bi kịch. Sở dĩ Mịcó nét tính cách ấy là do
cuộc sống hôn nhân cưỡng bức giữa Mị và A Sử.Mị không được lấy người
mình yêu mà phải ăn đời ở kiếp với một người màmình sợ hãi, lạnh lùng.
Một nguyên nhân nữa chính là do uy quyền, thầnquyền, đồng tiền của nhà
thống lý Pá Tra đã biến Mị thành một đứa condâu gạt nợ. Mang tiếng là
con dâu của một người giàu có nhất vùng,nhưng thật sự Mị chỉ là một kẻ
nô lệ không hơn không kém. Điều đó làmMị đau khổ, Mị khóc ròng rã mấy
tháng trời và từng có ý định ăn nắm lángón kết thúc cuộc đời mình. Thế
nhưng "sống lâu trong cái khổ, Mị quenkhổ rồi". Chính vì thế Mị đã buông
xuôi trước số phận đen tối của mình,trái tim của Mị dần chai sạn và mất
đi nhịp đập tự nhiên của nó.

Song song với nét tính cách đó lại
là tâm trạng củamột người yêu đời, yêu cuộc sống, mong muốn thoát khỏi
hoàn cảnh sốngđen tối, đầy bi kịch. Điều đó đã được thể hiện trong đêm
mùa xuân.

Trong đêm mùa xuân ấy, tâm trạng của Mị phát triểntheo
những cung bậc tình cảm khác nhau, cung bậc sau cao hơn cung bậctrước.
Ban đầu, Mị nghe tiếng sáo Mèo quen thuộc, Mị nhẩm thầm bài hátngười
đang thổi, rồi Mị uống rượu và nhớ lại kỷ niệm đẹp thời xa xưa...Mị ý
thức được về bản thân và về cuộc đời rồi Mị muốn đi chơi. Nhưngsợi dây
thô bạo của A Sử đã trói đứng Mị vào cột. Thế nhưng sợi dây ấychỉ có thể
"trói" được thân xác Mị chứ không thể "trói" được tâm hồncủa một cô gái
đang hòa nhập với mùa xuân, với cuộc đời. Đêm ấy thật làmột đêm có ý
nghĩa với Mị. Đó là đêm cô thực sự sống cho riêng mình sauhàng ngàn đêm
cô sống vật vờ như một cái xác không hồn. Đó là một đêmcô vượt lên uy
quyền và bạo lực đế sống theo tiếng gọi trái tim mình.

Sau đêm
mùa xuân ấy, Mị lại tiếp tục sống kiếp đờitrâu ngựa. Thế nhưng viết về
vấn đề này, Tô Hoài khẳng định: cái khổcái nhục mà Mị gánh chịu như lớp
tro tàn phủ khuất che lấp sức sốngtiềm tàng trong lòng Mị. Và chỉ cần có
một luồng gió mạnh đủ sức thổiđi lớp tro buồn nguội lạnh ấy thì đốm lửa
ấy sẽ bùng cháy và giúp Mịvượt qua cuộc sống đen tối của mình. Giá trị
nhân đạo của tác phẩm ngờilên ở chỗ đó.

Và cuối cùng, luồng gió
ấy cũng đến. Đó chính lànhững đêm mùa đông dài và buồn trên núi rừng Tây
Bắc đang về. Mùa đôngrét buốt như cắt da cắt thịt, vì thế đêm nào Mị
cũng ra bên ngoài bếplửa để thổi lửa hơ tay. Trong những đêm đó Mị gặp A
Phủ đang bị tróiđứng chờ chết giữa trời giá rét. Thế nhưng Mị vẫn thản
nhiên thổi lửahơ tay "Dù A Phủ là cái xác chết đứng đó cũng thế thôi".
Tại sao Mị lạilãnh cảm, thờ ơ trước sự việc ấy? Phải chăng việc trói
người đến chếtlà một việc làm bình thường ở nhà thống lý Pá Tra và ai
cũng quen vớiđiều đó nên chẳng ai quan tâm đến. Hay bởi Mị "sống lâu
trong cái khổ,Mị quen khổ rồi" nên Mị lãnh đạm, thờ ơ trước nỗi đau khổ
của ngườikhác. Một đêm nữa lại đến, lúc đó mọi người trong nhà đã ngủ
yên cảrồi, Mị lại thức dậy đến bếp đốt lửa lên để hơ tay. Lửa cháy sáng,
"Mịlé mắt trông sang, thấy hai mắt A Phủ cũng vừa mở, một dòng nước
mắtlấp lánh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại". Đó là dòng nước mắt
củamột kẻ nô lệ khi phải đối mặt với cái chết đến rất gần. Chính
"dòngnước mắt lấp lánh ấy" đã làm tan chảy lớp băng giá lạnh trong lòng
Mị.Lòng Mị chợt bồi hồi trước một người, trùng cảnh ngộ. Đêm mùa
xuântrước Mị cũng bị A Sử trói đứng thế kia, có nhiều lần khóc nước mắt
rơixuống miệng, xuống cổ không lau đi được. Mị chợt nhận ra người ấy
giốngmình về cảnh ngộ, mà những người cùng cảnh ngộ rất dễ cảm thông
chonhau. Mị nhớ lại những chuyện thật khủng khiếp lúc trước kia, “chúng
nóbắt trói đến chết người đàn bà ngày trước cũng ở trong cái nhà này”.
Lýtrí giúp Mị nhận ra “Chúng nó thật độc ác”. Việc trói người đến
chếtcòn ác hơn cả thú dữ trong rừng. Chỉ vì bị hổ ăn mất một con bò mà
mộtngười thanh niên khỏe mạnh, siêng năng, say sưa với cuộc đời đã
phảilấy mạng mình thay cho nó. Bọn thống trị coi sinh mạng của A Phủ
khôngbằng một con vật. Và dẫu ai phạm tội như A Phủ cũng bị xử phạt như
thếmà thôi. Nhớ đến những chuyện ngày trước, trở về với hiện tại, Mị
đaukhổ cay đắng cho thân phận của mình: “Ta là thân đàn bà chúng nó đẵ
bắtta về trình ma nhà nó rồi thì chỉ còn biết chờ ngày rũ xương ở
đâythôi”. Nghĩ về mình, Mị lại nghĩ đến A Phủ “có chừng này, chỉ đêm
naythôi là người kia chết, chết đau, chết đói, chết rét, phải chết.
Ngườikia việc gì mà phải chết như thế. A Phủ…. Mị phảng phất nghĩ như
vậy”.Thật sự, chẳng có lí do gì mà bọn thống lí Pá Tra bắt A Phủ phải
chếtvì cái tội để mất một con bò! Trong đầu Mị bỗng nhiên nghĩ đến cảnh
APhủ bỏ trốn và chính Mị sẽ là người chết thay cho A Phủ trên cái
cộttưởng tượng đó. Thế nhưng, Mị vẫn không thấy sợ, sự suy tưởng của Mị
làcó cơ sở của nó. Cha con Pá Tra đã biến Mị từ một con người yêu
đời,yêu cuộc sống, tài hoa chăm chỉ, hiếu thảo, tha thiết với tình
yêuthành một con dâu gạt nợ, một kẻ nô lệ đúng nghĩa, chúng đã tàn ác
khitrói một người đàn bà ngày trước đến chết thì chẳng lẽ chúng lại
khôngđối xử với Mị như thế ư? Như vậy, chứng kiến “dòng nước mắt lấp
lánh”của A Phủ, tâm trạng của Mị diễn biến phức tạp. Mị thông cảm với
ngườicùng cảnh ngộ, Mị nhớ đến chuyện người đàn bà ngày trước, lí trí
giúpMị nhận ra bọn lãnh chúa phong kiến thật độc ác, Mị xót xa trước
sốphận của mình rồi Mị lại nghĩ đến A Phủ; sau đó Mị lại tưởng tượng
đếncái cảnh mình bị trói đứng… Một loạt nét tâm lí ấy thúc đẩy Mị đến
vớihành động: dùng dao cắt lúa rút dây mây cởi trói cho A Phủ. Đó là
mộtviệc làm táo bạo và hết sức nguy hiểm nhưng nó phù hợp với nét tâm
lícủa Mị trong đêm mùa đông này.

Sau khi cắt dây cởi trói cho A
Phủ, Mị cũng không ngờmình dám làm một chuyện động trời đến vậy. Mị thì
thào lên một tiếng“đi ngay” rồi Mị nghẹn lại. A Phủ vùng chạy đi, còn Mị
vẫn đứng lặngtrong bóng tối. Ta có thể hình dung được nét tâm lí ngổn
ngang trăm mốicủa Mị lúc này. Lòng Mị rối bời với trăm câu hỏi: Vụt chạy
theo A Phủhay ở đây chờ chết?. Thế là cuối cùng sức sống tiềm tàng đã
thôi thúcMị phải sống và Mị vụt chạy theo A Phủ. Trời tối lắm nhưng Mị
vẫn băngđi. Bước chân của Mị như đạp đổ uy quyền, thần quyền của bọn
lãnh chúaphong kiến đương thời đã đè nặng tâm hồn Mị suốt bao nhiêu năm
qua. Mịđuổi kịp A Phủ và nói lời đầu tiên. Mị nói với A Phủ sau bao
nhiêu nămcâm nín: “A Phủ. Cho tôi đi! Ở đây thì chết mất”. Đó là lời nói
khaokhát sống và khát khao tự do của nhân vật Mị. Câu nói ấy chứa đựng
biếtbao tình cảm và làm quặn đau trái tim bạn đọc. Đó chính là nguyên
nhân- hệ quả của việc Mị cắt đứt sợi dây vô hình ràng buộc cuộc đời
củamình. Thế là Mị và A Phủ dìu nhau chạy xuống dốc núi. Hai người đã
rờibỏ Hồng Ngài - một nơi mà những kỉ niệm đẹp đối với họ quá ít, còn
nỗibuồn đau, tủi nhục thì chồng chất không sao kể xiết. Hai người rời
bỏHồng Ngài và đến Phiềng Sa, nhưng những ngày phía trước ra sao họ
cũngchưa biết đến…

Rõ ràng, trong đêm mùa đông này, sức sống tiềm
tàngđóng một vai trò hết sức quan trọng. Chính nó đã giúp Mị vượt lên
trênsố phận đen tối của mình. Mị cứu A Phủ cũng đồng nghĩa với việc Mị
tựcứu lấy bản thân mình. Qua đoạn trích trên, Tô Hoài đã ca ngợi
nhữngphẩm chất đẹp đẽ của người phụ nữ miền núi nói riêng và những người
phụnự Việt Nam nói chung. Tô Hoài đã rất cảm thông và xót thương cho
sốphận hẩm hiu, không lối thoát của Mị. Thế nhưng bằng một trái tim
nhạycảm và chan chứa yêu thương, Tô Hoài đã phát hiện và ngợi ca đốm
lửacòn sót lại trong trái tim Mị. Tư tưởng nhân đạo của nhà văn sáng lên
ởđó. Đồng thời qua tác phẩm, Tô Hoài cũng đã khẳng định được chân
límuôn đời: ở đâu có áp bức bất công thì ở đó có sự đấu tranh để
chốnglại nó dù đó là sự vùng lên một cách tự phát như Mị. Quả thật, tác
phẩmnày giúp ta hiểu được nhiều điều trong cuộc sống.

Với truyện
ngắn “Vợ chồng A Phủ” nói riêng và tập“Truyện Tây Bắc” nói chung, ta
hiểu vì sao Tô Hoài lại thành công trongthể loại truyện ngắn đến như
vậy. Nét phong cách nghệ thuật: màu sắcdân tộc đậm đà chất thơ chất trữ
tình thấm đượm, ngôn ngữ lời văn giàutính tạo hình đã hội tụ và phát
sáng trong truyện ngắn này. Tác phẩm“Truyện Tây Bắc” xứng đáng với giải
nhất truyện ngắn - giải thưởng doHội nghệ sĩ Việt Nam trao tặng năm 1954
- 1955. Và “Vợ chồng A Phủ”thực sự để lại ấn tượng tốt đẹp trong lòng
bạn đọc bởi những giá trịnghệ thuật, giá trị hiện thực và giá trị nhân
đạo của nó. Truyện ngắnnày quả là một truyện ngắn tiêu biểu cho phong
cách Tô Hoài.

Đối với riêng em, truyện “Vợ chồng A Phủ” giúp em
cảmthông sâu sắc trước nỗi khổ của người phụ nữ trong xã hội phong
kiếnmiền núi, từ đó giúp em ngày càng trân trọng khát vọng của họ hơn.
Đâyquả là một tác phẩm văn chương đích thực bởi nó đã góp phần nhân
đạohóa tâm hồn bạn đọc như Nam Cao đã quan niệm trong truyện ngắn
“Đờithừa”.