Phân tích đoạn thơ sau đây trong ''Đất nước'' : Từ "…Trong anh và em hôm nay...Làm nên Đất Nước muôn đời..."


















…Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng ta hài hoà nồng thắm



Khi chúng ta cầm tay mọi người

Đất Nước vẹn tròn, to lớn

Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Đến những tháng ngày mơ mộng

Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời...

---------------------------






Đề yêu cầu phân tích một đoạn trong bài Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm.
Cần lưu ý: bài thơ Đất nước là một phần của trường ca Mặt đường khát
vọng. Cả bản trường ca có chung một nguồn cảm hứng to lớn là cảm hứng về
đất nước được gợi lên từ những năm tháng nhân dân ta tiến hành cuộc
kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Bài thơ Đất nước là phần cảm hứng ấy
được thể hiện một cách tập trung nhất, cùng với những suy ngẫm của tác
giả, một nhà thơ trẻ khi đối diện với chiến tranh.



Đoạn trích ở đề, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm thể hiện suy nghĩ của mình về
mối quan hệ riêng – chung, quan hệ cá nhân – cộng đồng, sự tiếp nối của
các thế hệ trong một đất nước, một dân tộc. Dĩ nhiên, những suy ngẫm ấy
được thể hiện bằng thơ, tức không đơn thuần là tư tưởng, mà chứa đựng
cảm xúc, tình cảm của tác giả.










Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ trẻ tiêu biểu thời chống Mỹ,
cứu nước. Thơ ông giàu chất trí tuệ, cảm xúc được dồn nén và có nhiều
liên tưởng phong phú. Đất nước được trích trong trường ca Mặt đường khát
vọng (1971) khá điển hình cho vẻ đẹp của thơ Nguyễn Khoa Điềm những năm
tháng ấy.



Đoạn trích ở trên thể hiện suy nghĩ của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm về mối
quan hệ riêng – chung, quan hệ cá nhân – cộng đồng, sự tiếp nối của các
thế hệ trong một đất nước, một dân tộc. Những suy nghĩ ấy được thể hiện
bằng thơ, tức không đơn thuần là tư tưởng, mà chứa đựng cảm xúc, tình
cảm của tác giả. Do đó, có sức lay động tâm tư người đọc.






1. Phân tích 9 dòng thơ đầu: Cảm nhận mới của nhà thơ về đất nước



Chín dòng thơ đầu, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm nêu lên những cảm nhận của
mình về đất nước. Nếu như ở đoạn thơ trước đó trong bài thơ, tác giả
nhìn nhận đất nước từ bề dày văn hoá dân tộc hàng nghìn năm qua, thì ở
đây lại là những suy nghĩ về đất nước từ cuộc sống hiện tại trong các
mối quan hệ riêng – chung, cá nhân – cộng đồng, sự tiếp nối giữa các thế
hệ.



Khổ thơ mở đầu bằng một lời khẳng định:



Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước



Lâu nay, trong suy nghĩ của nhiều người, đất nước, quê hương, tổ quốc,
dân tộc... luôn là những khái niệm trừu tượng. Với nhà thơ trẻ đang đôi
mặt với cuộc chiến tranh khốc liệt một mất một còn, đất nước gần gũi,
thân thiết. Điều này chưa hẳn đã mới, trong ca dao, dân ca có không ít
những câu hát như thế:



Anh đi anh nhớ quê nhà

Nhớ canh rau muống nhớ cà dầm tương

Nhớ ai dãi nắng dầm sương

Nhớ ai tát nước bên đường hôm nao.



Quê hương là tất cả những gì gắn bó ruột rà với con người. Đó là nơi ta
yêu tha thiết. Đó là buổi sáng làm đồng. Đó là từng miếng ăn quê kiểng
mỗi ngày...



Song, cái mới ở khổ thơ của Nguyễn Khoa Điềm là Đất Nước ở trong mỗi một
con người, Đất Nước ở trong ta : Trong anh và em ... Đất Nước trong
chúng ta hài hoà nồng thắm... Đất Nước là máu xương của mình. Đó là nhận
thức mới về đất nước. Nhận thức ấy được nêu ra để dẫn dắt đến một ý tứ
khác của những dòng thơ ở cuối khổ này (từng cá nhân phải làm gì cho đất
nước)



Bốn dòng thơ kế tiếp mở rộng ý ban đầu:



Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng ta hài hoà nồng thắm

Khi chúng ta cầm tay mọi người

Đất Nước vẹn tròn, to lớn



Hai câu thơ (bốn dòng) được cấu trúc giống nhau theo kiểu cấu trúc của
câu có điều kiện trong văn xuôi hay lời nói thông thường: Khi... Đất
Nước. Hai câu thơ cũng là những lời khẳng định (kết quả của sự nhận
thức) về một chân lý. Cả bốn dòng chỉ có một hình ảnh, lại là hình ảnh
mang tính tượng trưng: cầm tay diễn tả sự thân thiết, tin cậy, yêu
thương lẫn nhau. Hình ảnh ấy đi liền với những tính từ chỉ mức độ (hài
hoà, nồng thắm, vẹn tròn, to lớn). Bởi vậy, dù ý tứ tuy không phải là
quá mới mẻ, song, những câu thơ ấy lại có sức nặng của tình cảm chân
thành. Những câu thơ này còn có một tầng nghĩa thứ hai, tác giả không
trực tiếp nói ra. Đó là đất nước không phải là một khái niệm trừu tượng,
càng không phải một giá trị bất biến, có sẵn. Đất nước là một thực thể
sống và sự sống ấy ra sao ở về phía tất cả những con người trong đất
nước đó. Nói rõ ràng ra, đó là mối quan hệ giữa cá nhân với cộng đồng,
giữa mỗi một con người với đất nước.



Từ câu chuyện hiện tại, nhà thơ tiếp tục mạch cảm xúc và suy nghĩ về đất nước ở tương lai:



Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Đến những tháng ngày mơ mộng…



Đất nước không chỉ có ngày hôm qua và hôm nay. Đất nước của ngày mai.
Từng thế hệ kế tiếp sẽ làm cho đất nước trường tồn mãi mãi nhờ bàn tay,
khối óc và sức mạnh của sự đoàn kết toàn dân.



Trong hoàn cảnh cuộc kháng chiến khốc liệt thời bấy giờ, phải thấy ở
những câu thơ trên còn là một khát vọng: Đất nước sẽ hoà bình, đất nước
sẽ tươi đẹp và còn nhiều hơn thế nữa.



2. Những khổ thơ cuối, nhà thơ nêu lên trách nhiệm của cá nhân đối với đất nước



Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời...



Cấu trúc của câu thơ cũng theo kiểu suy luận: Đất nước là ... nêu lên
một tiền đề. Từ tiền đề ấy, phải biết.../ phải biết... để làm nên ...
Câu thơ giàu chất duy lý nhưng không lên gân mà trở thành lời nhắn nhủ
tha thiết. Ở đây có những từ tượng trưng rất đáng chú ý: máu xương, gắn
bó, san sẻ, hoá thân, dáng hình, muôn đời. Sau rất nhiều suy nghĩ cụ thể
về đất nước, đến đây nhà thơ khẳng định Đất nước là máu xương của mình.
Máu xương là sự sống. Rất ít trường hợp người ta ví một điều gì đó với
máu xương, bởi nó có ý nghĩa biểu trưng cho sự thiêng liêng. Đất nước là
máu xương có nghĩa là đất nước tồn tại như một sự sống và để có sự sống
ấy hẳn phải có rất nhiều hi sinh. Quả đúng như vậy, biết bao con người,
bao thế hệ đã ngã xuống cho sự sống còn của đất nước. Vì thế, mỗi một
con người phải biết gắn bó và san sẻ. Gắn bó là yêu thương, quan hệ mật
thiết với nhau. Từ sự gắn bó ấy mới có thể san sẻ. San sẻ trách nhiệm,
san sẻ niềm vui, niềm hạnh phúc cho nhau. Đất nước vĩ đại nhưng đất nước
là một thực thể sống. Thực thể ấy không phải là sự tập hợp của những cá
nhân rời rạc mà là một cộng đồng. Hoá thân cũng có nghĩa là dâng hiến.
Thời bình, người ta dâng hiến sức lực, mồ hôi cho tổ quốc. Thời chiến,
người ta dâng hiến cả sự sống của mình. Sự dâng hiến ấy, theo suy ngẫm
của nhà thơ, là cuộc hoá thân. Bóng dáng mỗi người đã làm nên bóng dáng
quê hương xứ sở, đất nước. Không có sự hoá thân kia làm sao đất nước
trường tồn, làm sao có được đất nước muôn đời!



Những câu thơ in đậm chất duy lý (khá chặt chẽ, logic) cất lên như tiếng
gọi của trái tim, vì thế nó thiết tha, thúc giục lòng người.






Đoạn thơ trên là một đoạn thơ hay trong bài Đất Nước. Nhà thơ đã thể
hiện những suy nghĩ mới mẻ của mình về đất nước bằng một giọng trữ tình,
ngọt ngào. Câu chuyện về đất nước đối với mỗi người luôn là câu chuyện
của trái tim, vừa thiêng liêng, cao cả, cũng vừa gắn bó, thân thiết. Từ
suy nghĩ và tình cảm ấy, khi đối diện với kẻ thù của dân tộc, hẳn người
ta phải biết làm gì cho Tổ quốc, giang sơn.



Ngày nay, đất nước đã sạch bóng quân thù. Nhưng trách nhiệm của mỗi công
dân đối với đất nước vẫn rất cần đặt ra thường xuyên, bởi đó là câu
chuyện không bao giờ cũ.