Câu 2 (5 điểm): Phân tích tâm trạng và hành động của nhân vật Mị trong đêm cứu A Phủ (Vợ chồng A Phủ - Tô Hoài).

Mị
là nhân vật trung tâm trong truyện ngắn "Vợ chồng A Phủ" mà nhà văn Tô
Hoài đã giành nhiều tài năng và tâm huyết để xây dựng. Truyện được trích
từ tập "truyện Tây Bắc" (1953) của Tô Hoài. Trong chuyến đi cùng bộ đội
vào giải phóng miền Tây Bắc (1952), Tô Hoài đã có dịp sống, cùng ăn,
cùng ở với đồng bào các dân tộc miền núi, chính điều đó đã giúp Tô Hoài
tìm được cảm hứng để viết truyện này. Tô Hoài thành công trong "Vợ chồng
A Phủ" không chỉ do vốn sống, tình cảm sống của mình mà còn là do tài
năng nghệ thuật cùa một cây bút tài hoa. Trong "Vợ chồng A Phủ", Tô Hoài
đã sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật, trong đó nổi bật và đáng chú ý
nhất là biện pháp phân tích tâm lý và hành động của Mị trong từng chặng
đường đời. Điểm nghệ thuật ấy thật sự phát sáng và thăng hoa trong đoạn
văn miêu tả tâm lý và hành động của nhân vật Mị trong đêm mùa đông cứu A
Phủ. Qua đó ta thấy được giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm.
Trong
tác phẩm này, điều gây cho bạn đọc ấn tượng nhất đó chính là hình ảnh
của cô gái "dù làm bất cứ việc gì, cô ta cũng cúi mặt, mắt buồn rười
rượi". Đó là tâm lý của một con người cam chịu, buông xuôi trước số
phận, hoàn cảnh sống đen tối đầy bi kịch. Sở dĩ Mị có nét tính cách ấy
là do cuộc sống hôn nhân cưỡng bức giữa Mị và A Sử. Mị không được lấy
người mình yêu mà phải ăn đời ở kiếp với một người mà mình sợ hãi, lạnh
lùng. Một nguyên nhân nữa chính là do uy quyền, thần quyền, đồng tiền
của nhà thống lý Pá Tra đã biến Mị thành một đứa con dâu gạt nợ. Mang
tiếng là con dâu của một người giàu có nhất vùng, nhưng thật sự Mị chỉ
là một kẻ nô lệ không hơn không kém. Điều đó làm Mị đau khổ, Mị khóc
ròng rã mấy tháng trời và từng có ý định ăn nắm lá ngón kết thúc cuộc
đời mình. Thế nhưng "sống lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi". Chính vì
thế Mị đã buông xuôi trước số phận đen tối của mình, trái tim của Mị dần
chai sạn và mất đi nhịp đập tự nhiên của nó.
Song song với nét tính
cách đó lại là tâm trạng của một người yêu đời, yêu cuộc sống, mong muốn
thoát khỏi hoàn cảnh sống đen tối, đầy bi kịch. Điều đó đã được thể
hiện trong đêm mùa xuân.
Trong đêm mùa xuân ấy, tâm trạng của Mị phát
triển theo những cung bậc tình cảm khác nhau, cung bậc sau cao hơn cung
bậc trước. Ban đầu, Mị nghe tiếng sáo Mèo quen thuộc, Mị nhẩm thầm bài
hát người đang thổi, rồi Mị uống rượu và nhớ lại kỷ niệm đẹp thời xa
xưa... Mị ý thức được về bản thân và về cuộc đời rồi Mị muốn đi chơi.
Nhưng sợi dây thô bạo của A Sử đã trói đứng Mị vào cột. Thế nhưng sợi
dây ấy chỉ có thể "trói" được thân xác Mị chứ không thể "trói" được tâm
hồn của một cô gái đang hòa nhập với mùa xuân, với cuộc đời. Đêm ấy thật
là một đêm có ý nghĩa với Mị. Đó là đêm cô thực sự sống cho riêng mình
sau hàng ngàn đêm cô sống vật vờ như một cái xác không hồn. Đó là một
đêm cô vượt lên uy quyền và bạo lực đế sống theo tiếng gọi trái tim
mình.
Sau đêm mùa xuân ấy, Mị lại tiếp tục sống kiếp đời trâu ngựa.
Thế nhưng viết về vấn đề này, Tô Hoài khẳng định: cái khổ cái nhục mà Mị
gánh chịu như lớp tro tàn phủ khuất che lấp sức sống tiềm tàng trong
lòng Mị. Và chỉ cần có một luồng gió mạnh đủ sức thổi đi lớp tro buồn
nguội lạnh ấy thì đốm lửa ấy sẽ bùng cháy và giúp Mị vượt qua cuộc sống
đen tối của mình. Giá trị nhân đạo của tác phẩm ngời lên ở chỗ đó.
Và
cuối cùng, luồng gió ấy cũng đến. Đó chính là những đêm mùa đông dài và
buồn trên núi rừng Tây Bắc đang về. Mùa đông rét buốt như cắt da cắt
thịt, vì thế đêm nào Mị cũng ra bên ngoài bếp lửa để thổi lửa hơ tay.
Trong những đêm đó Mị gặp A Phủ đang bị trói đứng chờ chết giữa trời giá
rét. Thế nhưng Mị vẫn thản nhiên thổi lửa hơ tay "Dù A Phủ là cái xác
chết đứng đó cũng thế thôi". Tại sao Mị lại lãnh cảm, thờ ơ trước sự
việc ấy? Phải chăng việc trói người đến chết là một việc làm bình thường
ở nhà thống lý Pá Tra và ai cũng quen với điều đó nên chẳng ai quan tâm
đến. Hay bởi Mị "sống lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi" nên Mị lãnh
đạm, thờ ơ trước nỗi đau khổ của người khác. Một đêm nữa lại đến, lúc đó
mọi người trong nhà đã ngủ yên cả rồi, Mị lại thức dậy đến bếp đốt lửa
lên để hơ tay. Lửa cháy sáng, "Mị lé mắt trông sang, thấy hai mắt A Phủ
cũng vừa mở, một dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai hõm má đã xám đen
lại". Đó là dòng nước mắt của một kẻ nô lệ khi phải đối mặt với cái chết
đến rất gần. Chính "dòng nước mắt lấp lánh ấy" đã làm tan chảy lớp băng
giá lạnh trong lòng Mị. Lòng Mị chợt bồi hồi trước một người, trùng
cảnh ngộ. Đêm mùa xuân trước Mị cũng bị A Sử trói đứng thế kia, có nhiều
lần khóc nước mắt rơi xuống miệng, xuống cổ không lau đi được. Mị chợt
nhận ra người ấy giống mình về cảnh ngộ, mà những người cùng cảnh ngộ
rất dễ cảm thông cho nhau. Mị nhớ lại những chuyện thật khủng khiếp lúc
trước kia, “chúng nó bắt trói đến chết người đàn bà ngày trước cũng ở
trong cái nhà này”. Lý trí giúp Mị nhận ra “Chúng nó thật độc ác”. Việc
trói người đến chết còn ác hơn cả thú dữ trong rừng. Chỉ vì bị hổ ăn mất
một con bò mà một người thanh niên khỏe mạnh, siêng năng, say sưa với
cuộc đời đã phải lấy mạng mình thay cho nó. Bọn thống trị coi sinh mạng
của A Phủ không bằng một con vật. Và dẫu ai phạm tội như A Phủ cũng bị
xử phạt như thế mà thôi. Nhớ đến những chuyện ngày trước, trở về với
hiện tại, Mị đau khổ cay đắng cho thân phận của mình: “Ta là thân đàn bà
chúng nó đẵ bắt ta về trình ma nhà nó rồi thì chỉ còn biết chờ ngày rũ
xương ở đây thôi”. Nghĩ về mình, Mị lại nghĩ đến A Phủ “có chừng này,
chỉ đêm nay thôi là người kia chết, chết đau, chết đói, chết rét, phải
chết. Người kia việc gì mà phải chết như thế. A Phủ…. Mị phảng phất nghĩ
như vậy”. Thật sự, chẳng có lí do gì mà bọn thống lí Pá Tra bắt A Phủ
phải chết vì cái tội để mất một con bò! Trong đầu Mị bỗng nhiên nghĩ đến
cảnh A Phủ bỏ trốn và chính Mị sẽ là người chết thay cho A Phủ trên cái
cột tưởng tượng đó. Thế nhưng, Mị vẫn không thấy sợ, sự suy tưởng của
Mị là có cơ sở của nó. Cha con Pá Tra đã biến Mị từ một con người yêu
đời, yêu cuộc sống, tài hoa chăm chỉ, hiếu thảo, tha thiết với tình yêu
thành một con dâu gạt nợ, một kẻ nô lệ đúng nghĩa, chúng đã tàn ác khi
trói một người đàn bà ngày trước đến chết thì chẳng lẽ chúng lại không
đối xử với Mị như thế ư? Như vậy, chứng kiến “dòng nước mắt lấp lánh”
của A Phủ, tâm trạng của Mị diễn biến phức tạp. Mị thông cảm với người
cùng cảnh ngộ, Mị nhớ đến chuyện người đàn bà ngày trước, lí trí giúp Mị
nhận ra bọn lãnh chúa phong kiến thật độc ác, Mị xót xa trước số phận
của mình rồi Mị lại nghĩ đến A Phủ; sau đó Mị lại tưởng tượng đến cái
cảnh mình bị trói đứng… Một loạt nét tâm lí ấy thúc đẩy Mị đến với hành
động: dùng dao cắt lúa rút dây mây cởi trói cho A Phủ. Đó là một việc
làm táo bạo và hết sức nguy hiểm nhưng nó phù hợp với nét tâm lí của Mị
trong đêm mùa đông này.
Sau khi cắt dây cởi trói cho A Phủ, Mị cũng
không ngờ mình dám làm một chuyện động trời đến vậy. Mị thì thào lên một
tiếng “đi ngay” rồi Mị nghẹn lại. A Phủ vùng chạy đi, còn Mị vẫn đứng
lặng trong bóng tối. Ta có thể hình dung được nét tâm lí ngổn ngang trăm
mối của Mị lúc này. Lòng Mị rối bời với trăm câu hỏi: Vụt chạy theo A
Phủ hay ở đây chờ chết?. Thế là cuối cùng sức sống tiềm tàng đã thôi
thúc Mị phải sống và Mị vụt chạy theo A Phủ. Trời tối lắm nhưng Mị vẫn
băng đi. Bước chân của Mị như đạp đổ uy quyền, thần quyền của bọn lãnh
chúa phong kiến đương thời đã đè nặng tâm hồn Mị suốt bao nhiêu năm qua.
Mị đuổi kịp A Phủ và nói lời đầu tiên. Mị nói với A Phủ sau bao nhiêu
năm câm nín: “A Phủ. Cho tôi đi! Ở đây thì chết mất”. Đó là lời nói khao
khát sống và khát khao tự do của nhân vật Mị. Câu nói ấy chứa đựng biết
bao tình cảm và làm quặn đau trái tim bạn đọc. Đó chính là nguyên nhân -
hệ quả của việc Mị cắt đứt sợi dây vô hình ràng buộc cuộc đời của mình.
Thế là Mị và A Phủ dìu nhau chạy xuống dốc núi. Hai người đã rời bỏ
Hồng Ngài - một nơi mà những kỉ niệm đẹp đối với họ quá ít, còn nỗi buồn
đau, tủi nhục thì chồng chất không sao kể xiết. Hai người rời bỏ Hồng
Ngài và đến Phiềng Sa, nhưng những ngày phía trước ra sao họ cũng chưa
biết đến…
Rõ ràng, trong đêm mùa đông này, sức sống tiềm tàng đóng
một vai trò hết sức quan trọng. Chính nó đã giúp Mị vượt lên trên số
phận đen tối của mình. Mị cứu A Phủ cũng đồng nghĩa với việc Mị tự cứu
lấy bản thân mình. Qua đoạn trích trên, Tô Hoài đã ca ngợi những phẩm
chất đẹp đẽ của người phụ nữ miền núi nói riêng và những người phụ nự
Việt Nam nói chung. Tô Hoài đã rất cảm thông và xót thương cho số phận
hẩm hiu, không lối thoát của Mị. Thế nhưng bằng một trái tim nhạy cảm và
chan chứa yêu thương, Tô Hoài đã phát hiện và ngợi ca đốm lửa còn sót
lại trong trái tim Mị. Tư tưởng nhân đạo của nhà văn sáng lên ở đó. Đồng
thời qua tác phẩm, Tô Hoài cũng đã khẳng định được chân lí muôn đời: ở
đâu có áp bức bất công thì ở đó có sự đấu tranh để chống lại nó dù đó là
sự vùng lên một cách tự phát như Mị. Quả thật, tác phẩm này giúp ta
hiểu được nhiều điều trong cuộc sống.
Với truyện ngắn “Vợ chồng A
Phủ” nói riêng và tập “Truyện Tây Bắc” nói chung, ta hiểu vì sao Tô Hoài
lại thành công trong thể loại truyện ngắn đến như vậy. Nét phong cách
nghệ thuật: màu sắc dân tộc đậm đà chất thơ chất trữ tình thấm đượm,
ngôn ngữ lời văn giàu tính tạo hình đã hội tụ và phát sáng trong truyện
ngắn này. Tác phẩm “Truyện Tây Bắc” xứng đáng với giải nhất truyện ngắn -
giải thưởng do Hội nghệ sĩ Việt Nam trao tặng năm 1954 - 1955. Và “Vợ
chồng A Phủ” thực sự để lại ấn tượng tốt đẹp trong lòng bạn đọc bởi
những giá trị nghệ thuật, giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của nó.
Truyện ngắn này quả là một truyện ngắn tiêu biểu cho phong cách Tô Hoài.
Đối
với riêng em, truyện “Vợ chồng A Phủ” giúp em cảm thông sâu sắc trước
nỗi khổ của người phụ nữ trong xã hội phong kiến miền núi, từ đó giúp em
ngày càng trân trọng khát vọng của họ hơn. Đây quả là một tác phẩm văn
chương đích thực bởi nó đã góp phần nhân đạo hóa tâm hồn bạn đọc như Nam
Cao đã quan niệm trong truyện ngắn “Đời thừa”.
Nguyện Trung Ngân - ĐH Cần Thơ 2007